cmentarze żydowskie w Polsce

Na przestrzeni kilku miesięcy odwiedziłam cmentarze żydowskie w trzech polskich miastach: Warszawie, Krakowie oraz Wrocławiu. Ciepłe niedzielne popołudnia okazały się idealnym czasem na chwilę zadumy nad tą jakże ciekawą kulturą oraz możliwością przebadania symboliki judaistycznej.
Pierwszym punktem badania był cmentarz w Krakowie, znajdujący się na ulicy Miodowej, na Kazimierzu. Powstał w 1800 roku i do czasu wybuchu II wojny światowej zajmował powierzchnię 22 hektarów. Nekropolia została podczas wojny bardzo zniszczona przez Niemców, którzy macewy wykorzystywali często jako  materiały budowlane. Na zdjęciu pod spodem widoczne są zniszczenia i nieład, panujący w tym miejscu:

 Bardzo ważna w tradycji żydowskiej jest symbolika, zaczerpnięta głównie z motywów starotestamentowych. Na krakowskim cmentarzu odnazłam kilka jej przykładów.

 Na zdjęciu powyżej Gwiazda Dawida - (hebr. Magen Dawid - Tarcza Dawida), obok menory najważniejszy symbol judaizmu. Poniższa fotografia przedstawia macewy ze znakami Gołębia (biblijny symbol pokoju, na pomnikach oznacza zgodę i miłość małżeńską), Lwa (jidysz Lejb, hebr. Arie; znak plemienia Judy) oraz Korony (znak nagrobny sugeerujący pobożność, znajomość Tory i innych pism religijnych).

Kolejnym punktem wycieczki była Warszawa a tam cmentarz przy ulicy Okopowej na Woli. Jest to jeden z dwóch cmentarzy żydowskich w stolicy (drugi znajduje się na Bródnie, jest bardzo zniszczony, bowiem nie odnawiany od czasów II wojny  światowej, nadal na nagrobkach widnieją obraźliwe dla Żydów napisy), powstały w 1806 roku. Zgodnie z tradycją żydowską cmentarz został podzielony na część żeńską i męską. Do czasu I wojny światowej cały teren cmentarza został wykorzystany, dlatego stworzono system nasypów - usuwano nagrobki i nasypywano ziemię w miejscu macew sprzed półwiecza. Macewy są szczególnie istotne w kulturze żydowskiej, bowiem ich tradycja od wczesnych czasów biblijnych zabrania palenia ciał, nakazuje je zawsze grzebać. Funkcją macewy jest prfzede wszystkim zabezpieczenie miejsca spoczynku zmarłego, jak również oznakowanie zwłok oraz wyraz czci i troski o jego duszę. Na umieszczonych poniżej fotografiach widać wspomniane nasypy oraz macewy:

 Poza nagrobkami na cmentarzach żydowskich zwykle pojawiają się pomniki zbiorowe, upamiętniające poległych razem Żydów. Jeden z nich, ukazany na zdjęciu poniżej, odnosi się do zabitych przez Niemców podczas II wojny światowej dzieci. Na kamieniu powklejane są fotografie małych, radosnych dzieci, które musiały ponieść niewinną śmierć. Kolejną ciekawostką, widoczną również na ten fotografii jest to, iż na nagrobkach żydowskich zamiast kwiatów i zniczy kładzie się kamienie. W ten sposób okazuje się pamięć i szacunek, w sposób skromny. Tradycja żydowska zabrania składania kwiatów na nagrobkach, bowiem wierzy, iż nic, co służy żyjącym, nie może należeć do zmarłych.

Ostatnim cmentarzem, który odwiedziłam był wrocławski cmentarz żydowski przy ulicy Ślężnej. Na terenie cmentarza mieści się także Muzem Sztuki Cmentarnej, dlatego dostępność dla przeciętnego turysty jest ograniczona. Można zwiedzać ten cmentarz jedynie w środy i niedziele, najlepiej uprzedzając wcześniej o swoich zamiarach telefonicznie administratora. W związku z opisanymi trudnościami nie mogłam przebywac długo na cmentarzu, czym tłumaczę ograniczony zasób fotografii. Przedstawię jedną, niezwykle ciekawą, na której znajduje się wspomniane Muzeum:

Mam nadzieje, że żydowska kultura ukazana na kilku fotografiach z polskich cmentarzy zainteresowała Was. Polecam wnikanie w te tradycje, bowiem jest niesamowicie bogata i piękna. Pozdrawiam serdecznie,

Marta Galbarczyk